Εντυπώσεις από την εκδήλωση “Αναρρώνοντας ψυχικά, ξεπερνώντας τη διάγνωση”.

Το Σάββατο 2 Φεβρουαρίου 2013 ο “κοινωνικός χώρος για την υγεία” πραγματοποιήσε την εκδήλωση “Αναρρώνοντας ψυχικά, ξεπερνώντας τη διάγνωση” (εδώ μπορείτε να δείτε την αφίσα). Προηγήθηκε η προβολή του ντοκυμαντέρ του Daniel Mackler «Take this broken wings». Αυτή την εκδήλωση, λοιπόν, θα απολογίσουμε παρακάτω. Θεωρούμε ότι ήταν επιτυχημένη, όχι γιατί ο κόσμος δε χωρούσε στην αίθουσα (πέρασαν γύρω στα 100 άτομα), ούτε γιατί το ντοκυμαντέρ ήταν πολύ καλό, αλλά γιατί η κουβέντα που ακολούθησε μας γέμισε σκέψεις και συναισθήματα.

.

Εικόνες…

Άνθρωποι που είναι μόνοι και βιώνουν μια εμπειρία που δεν μπορούν συχνά να περιγράψουν και  τους τρομοκρατεί, τους γεμίζει θυμό, τους απομονώνει και τους κυριεύει.

«Δεν υπάρχουν όμως μόνο αυτές οι ιστορίες. Είναι κι αυτές που ζούμε. Αυτές που ζούμε ως συγγενείς, ως φίλοι ανθρώπων που έχουν ασυνήθιστες εμπειρίες. Δεν έχει να κάνει λοιπόν με δεσμούς αίματος. Έχει να κάνει με την εγγύτητα. Πολλές φορές δεν ξέρεις  πώς να υποστηρίξεις έναν άνθρωπο. Δεν έχεις ούτε την εμπειρία ούτε όμως και πού να απευθυνθείς. Πώς θα μπορούσε να γίνει ψυχοθεραπεία στην Ελλάδα; Και από την άλλη πώς να πάρει κανείς τη ζωή του στα χέρια του όταν ο περίγυρος του φέρεται σαν παιδάκι. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να αλλάξουν οι σχέσεις να δοθεί χρόνος και χώρος για τους ανθρώπους που έχουν βιώσει ασυνήθιστες εμπειρίες. Η κυρίαρχη ψυχιατρική συνηθίζει να λέει ‘εμείς θα σου πούμε τι έχεις’. Από την άλλη υπάρχει μια διαρκής αναζήτηση νοήματος. Τι θα πει ψευδαίσθηση; Προσωπικό βίωμα είναι. Δεν αμφέβαλλα ποτέ για το νόημα τις εμπειρίας του αδερφού μου για το νόημα πίσω από όλα αυτά που οι άλλοι έβλεπαν ως παράλογα».

 Άνθρωποι που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν, που ξορκίζουν το κακό, που βλέπουν τοίχους και αδιέξοδα, που δεν καταλαβαίνουν, που αδυνατούν να βοηθήσουν…

“Είμαι επαγγελματίας στο χώρο της ψυχικής υγείας και είμαι πολύ χαρούμενος που είμαι εδώ [….] Θυμάμαι την ιστορία ενός ανθρώπου που έλεγε ότι είναι ο Θεός. Κάποια στιγμή μου αποκάλυψε ότι μόνο ως Θεός θα μπορούσε να συγχωρέσει τον πατέρα του για αυτά που του είχε κάνει […] Δουλεύοντας με ανθρώπους που ακούγαν φωνές στην αρχή είχα φόβο. Μέχρι που κάποια στιγμή είπα στην ομάδα: ‘Εγώ είμαι προκατειλημμένος. Μιλήστε μου και οδηγήστε με…”.

.

Η εμπειρία…

«Οποιαδήποτε εμπειρία πόνου είναι κομμάτι της ανθρώπινης εμπειρίας. Είναι σημαντικό να αντιληφθεί κανείς ότι αυτό που βιώνει ο άλλος είναι πραγματικότητα. Όχι υποκρισία, ότι δήθεν ξέρεις. Δεν μπορείς να το βιώσεις αυτό που βιώνει ο άλλος. Μπορείς να είσαι εκεί και να ακούς. Δεν είσαι εκεί για να πεις τι είναι αυτό που νιώθει ο άλλος…».

Δε μεταφέρεται το βίωμα.Οποιοδήποτε βίωμα, ευχάριστο  ή δυσάρεστο. Το να ακούς φωνές ή να πονάς ή να γεννάς ή να ερωτεύεσαι…Τέτοιες εμπειρίες είναι μοναδικές και καθορίζουν την εικόνα που έχεις για τα πράγματα, οπότε γίνεται κι αυτή μοναδική.

.

Ο φόβος…

Σε μια συνθήκη ψυχικής ασθένειας υπάρχει πολύ φόβος. Φόβος για όλους : «ασθενείς, οικογένεια και ειδικούς».

«Σημαντικό το κοινωνικό βίωμα και το κοινωνικό βλέμμα».

«Τραβώ τα βλέμματα. Έχω νιώσει σαν να είμαι βάρος».

«…Ακόμα κι ειδικοί φοβούνται γιατί ουσιαστικά λένε ότι γνωρίζουν, ενώ  κατά βάθος δεν ξέρουν…».

«Ειδικά σε τέτοιες καταστάσεις φοβόμαστε να ακούσουμε. Λέμε ότι ακούμε αλλά δεν ακούμε. Είναι κάτι τόσο ξένο, τόσο στιγματιστικό.. δεν μπορούμε να κάνουμε επαφή..…». «Μετά από 40 χρόνια αντιψυχιατρικού κινήματος όχι μόνο υπάρχει ακόμα φόβος για τη σχιζοφρένεια, αλλά οι πεποιθήσεις μας γύρω από τη συγκεκριμένη διάγνωση έχουν γίνει πολύ πιο συμπαγείς. Αυτό που τρομάζει δεν είναι η εμπειρία αλλά ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζεται…».

.

Η εξουσία και οι διαχωρισμοί…

«…Ο ρατσισμός εμπεριέχει και την ψύχωση. Τα στεγανά βοηθάνε το κυρίαρχο σύστημα και η ψυχιατρική έχει παίξει σημαντικό θεσμικό ρόλο σε αυτό…».

«…πετυχαίνεται μια νέα ρύθμιση των ανθρωπίνων σχέσεων που διαμεσολαβείται από την εξουσία ενός ειδικού ο οποίος καθορίζει τα φυσιολογικά, επιτρεπτά όρια της χαράς και της θλίψης, των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς…».

.

Ο ορισμός της πραγματικότητας…

Το πώς ορίζεται η πραγματικότητα ίσως είναι απαραίτητο να απαντηθεί όταν διαπραγματεύεσαι σχέσεις ανθρώπων με αρκετά διαφορετική αντίληψη των πραγμάτων. Καθένας/καθεμία σχηματίζει ένα κόσμο. Πολύ διαφορετικοί κόσμοι, πολλές διαφορετικές οπτικές γωνίες μιας πολύμορφης πραγματικότητας .

Ή μηπως ένα συνεχές ανθρωπίνων εμπειριών όπου δυνητικά ο καθένας θα μπορούσε να ζήσει -ίσως αν η ζωή του διαρκούσε άπειρα χρόνια;

«…Μιλάμε για τον κόσμο τους και τον κόσμο μας αλλά ουσιαστικά πρόκειται για τον ίδιο κόσμο. Η ανθρώπινη εμπειρία είναι ένα συνεχές. Κάποια γεγονότα τα προσλαμβάνουμε και τα επεξεργαζόμαστε διαφορετικά…».

Μέσα στην κουβέντα  ήταν διακριτές δύο διαφορετικές εκδοχές:

Η μία ήταν αυτή που θεωρούσε ότι η πραγματικότητα δεν είναι αυτή που μας παρουσιάζεται, είναι πιο ευρεία, με περισσότερη δυναμική. Οι εμπειρίες των ανθρώπων –όποιες κι αν είναι αυτές, εντάσσονται σε ένα σύνολο βιωμάτων που αποτελεί κτήμα όλης της κοινωνίας. Κανείς δεν απομονώνεται λόγω διαφορετικών εμπειριών γιατί δυνητικά όλοι θα μπορούσαν να μοιραστούν αντίστοιχες  εμπειρίες, που δεν είναι τελικά ιδιαίτερες ή ξένες.
 
Αυτή τη θέση ίσως υποστηρίζει η ανοφορά σε φυλές ινδιάνων, όπου τα άτομα με ψύχωση δεν διαφοροποιούνται από το σύνολο της τοπικής κοινωνίας, η οποία βιώνει με τη σειρά της την εμπειρία και προσπαθεί να ανταποκριθεί συλλογικά.

Σε αυτή τη θέση δικαιολογείται και ο σκεπτικισμός περί της γενετικής προδιάθεσης…

Μια γενετική προδιάθεση η οποία ουσιαστικά σπάει τη συνέχεια του όλου. Απομονώνει ντετερμινιστικά τους φορείς του υποτιθέμενου γονιδίου, ανακηρύσσοντάς τους στην καλύτερη περίπτωση ως «πιο επιρρεπείς» και μπάζει το «διαφορετικό»  από το παράθυρο.

Ο φόβος, το ταμπού, η τρομοκρατία του γενετικού κώδικα εκδηλώνεται κυρίως ως άρνηση. «Δεν έχει αποδειχθεί, μάλλον δεν υπάρχει»

«Η ζωή είναι μια γενετική ασθένεια και μάλιστα θανατηφόρος [….]Βρισκόμαστε σε ένα αμφιλεγόμενο σημείο. Είναι αναπάντητο κατά πόσο υπάρχει γενετική επίδραση [….]Σε σχέση με τις επίσημες μπορώ να πω ότι η ιατρική δεν είναι ‘ καθαρή επιστήμη’-pure science. Πάντα υπεισέρχεται ο άνθρωπος. Το τι μελετάμε εξαρτάται από οικονομικές και άμεσα συνδεδεμένες με αυτές ιδεολογικές παραμέτρους».

Η άλλη εκδοχή, δεν εκφράστηκε επίσημα, αλλά  κυριαρχούσε σε όλη τη συζήτηση.

«Πώς θα προσεγγίσεις αυτούς τους ανθρώπους;» «πώς θα τους καταλάβεις;» «τους ασθενείς», τους «ψυχ» (!), «είναι κουραστικό», «τοίχος», «φόβος»…

Είναι προφανές πως όπως κι αν μιλούσε ο καθένας ήταν ανομολόγητο κοινό μυστικό πως έβλεπε διαφορετικούς κόσμους, διαφορετικές πραγματικότητες.

Και μάλιστα τόσο διαφορετικές που ήταν αδύνατη η επικοινωνία.

.

Η επικοινωνία…

Το πρόβλημα στην επικοινωνία, ήταν η μόνη σταθερή αξία στην κουβέντα.

Επικοινωνία που γίνεται απαραίτητη, όταν ο άλλος είναι κάποιος που αγαπάς, είναι κάποιος που θεωρείς ότι κινδυνεύει, είναι κάποιος που σε απειλεί, ή απλά είναι κάποιος που θέλεις να βρίσκεται δίπλα σου επειδή έτυχε, πρέπει ή είναι η δουλειά σου. Επικοινωνία που γίνεται απαραίτητη όταν είσαι μόνος, όταν δεν εμπιστεύεσαι κανένα, όταν απειλείσαι και φοβάσαι τα πάντα ακόμα και τον ίδιο σου τον εαυτό.

Επικοινωνία που είναι ανάγκη σε κάθε σχέση μας και που απαιτεί πάντα χρόνο και υπομονή- και ίσως λίγη μαγεία, γιατί τα πράγματα δεν είναι συνήθως πολύ εύκολα.

«…Οι σχέσεις θέλουν χρόνο. Έχουν από πίσω τους μια πάρα πολύ μεγάλη ιστορία. Αυτό που μας διακρίνει είναι το γεγονός ότι σε σχετικά ήρεμες περιόδους, σε περιόδους σταθερότητας όλοι μας βολευόμαστε. Όταν προκύπτει μια αίσθηση επείγοντος, όταν υπάρχει αποσταθεροποίηση, μια κρίση , τότε αρχίζουμε να αναρωτιόμαστε. Αν δεν έχουμε δουλέψει με αυτήν την ιστορία δεν μπορούμε να καταλάβουμε πόσο μακριά διαδικασία είναι αυτή…».

.

Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Πώς είπαμε μπορεί να επιτευχθεί η επικοινωνία;

Με το να είσαι εκεί, να αποδέχεσαι, να μην κρίνεις, να έχεις υπομονή, να δίνεις χρόνο,να ακούς, να μη φοβάσαι…ότι χρειάζεται  δηλαδή οποιαδήποτε επικοινωνία. 

«Ειλικρίνεια, αποδοχή, σταθερότητα».

«Για μένα ως άνθρωπος με ψυχιατρική εμπειρία βοηθάει να μη μου πηγαίνουν κόντρα. Όταν βρίσκω μπροστά μου ντουβάρι τσιτώνομαι».

«Όχι κριτική, όχι πολλά μπλα μπλα. Θέλει ο άλλος να σε νιώσει εκεί. Ότι τον ανέχεσαι. Στην κρίση του να είσαι δίπλα του…».

«Θετική αξιοποίηση της εμπειρίας…».

«Να μη αναλαμβάνεις το ρόλο του δεκανικιού του άλλου συνέχεια. Αντίστοιχα μπορεί να λειτουργήσουν και τα φάρμακα».

«Να έχεις στο μυαλό σου ότι υπάρχουν πολλές αντιδράσεις όταν χάνει κανείς την ισορροπία του. Είναι πολύ πιθανό να μην μπορεί να εκφράσει αυτό που νιώθει. Πολλές φορές ο δεν μπορούμε να βάλουμε σε λέξεις αυτό που νιώθουμε. Πόσες φορές έχουμε νιώσει τόσο ή με τέτοιον τρόπο πληγωμένοι, ερωτευμένοι, απελπισμένοι, ενθουσιασμένοι που να μη βρίσκουμε λέξεις να εκφράσουμε αυτό που νιώθουμε…».

.

Και μερικές φορές , κάποια φάρμακα….

(αν είχε ανακαλυφθεί ένα χάπι που διευκολύνει την ουσιαστική επικοινωνία με τους άλλους, όλοι θα το παίρναμε σε κάποια -δύσκολη και αδιέξοδη- φάση της ζωής μας).

«…Φάρμακα παίρνω τόσο όσο χρειάζομαι και όχι τόσο όσο μου λένε. Παίρνω τόσο όσο χρειάζεται και προσαρμοσμένο στις ανάγκες μου και όσο λιγότερο μπορώ. Η μακροχρόνια χρήση με πάει πίσω…».  «…Από την άλλη υπάρχει ένα βιοχημικό περιβάλλον και για το λόγο αυτό απεχθάνομαι το new age που μιλάει άκριτα και απροκάλυπτα ενάντια στα φάρμακα. Η χρήση και τελικά η διακοπή των φαρμάκων και δη των ψυχοφαρμάκων είναι ένα ταξίδι με πολλά πισωγυρίσματα…».

Πώς θα μπορέσουν όλοι να συνυπάρχουν αρμονικά ; Μήπως αυτό δεν είναι «υγεία»;;

.

Υγεία, ισορροπία,αρμονία, «λειτουργικότητα» στην κοινωνία…

Καπως έτσι έγινε προσπάθεια να οριοθετηθεί ο στόχος της «θεραπείας» ή της «ανάρρωσης». Σημαίνει το να είναι κανείς ασυμπτωματικός ή μήπως για παράδειγμα μπορεί κανείς να ακούει φωνές και να ζει μια χαρά; Να χαίρεται τη ζωή.

Μπορεί να γίνει…

Αυτό ίσως ήταν το βασικότερο μήνυμα της εκδήλωσης. Μπορεί να βρεθεί μια λύση, μπορεί να υπάρξει επαφή, ζωή όνειρα. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

.

Τέλος, για όποιον θέλει να διαβάσει κάτι παραπάνω παραθέτουμε:

1. Ένα πρόσφατα μεταφρασμένο και πολύ ενδιαφέρον κείμενο το “Τι είναι η ριζοσπαστική ψυχική υγεία”, απόσπασμα (σ. 11-18) από το φανζήν “MindfulOccupation: RisingUpWithoutBurningOut” που μπορείτε να το βρείτε και να το κατεβάσετε εδώ (σε Μτφρ./επιμ.: Γ. Κεσίσογλου). Ο συγκεκριμένος σύνδεσμος στηρίζεται από τα πιο ριζοσπαστικά τμήματα της κριτικής ψυχολογίας και αντιψυχιατρικής με σταθερή και κύρια παρουσία χρηστών και επιζησάντων της ψυχιατρικής. Το επισυνάπτω γιατί έχει ιδεολογική συνάφεια με το περιεχόμενο του ντοκιμαντέρ.

2. Ένα άρθρο της Άννας Εμμανουηλίδου με τίτλο “Σεμινάρια πάνω στην ψύχωση: Κοινωνικός τετράλογος και χαμήλωμα των τόνων στην προσέγγιση ακραίων ψυχικών εμπειριών”. Μπορείτε να το βρείτε εδώ.

3. Ένα άρθρο του Θεόδωρου Μεγαλoοικονόμου με τίτλο: “Η κατασκευή της σχιζοφρένειας ως διακριτής και αποχωρισμένης νοσολογικής οντότητας”. Μπορείτε να δείτε εδώ.

* Το ντοκιμαντέρ της ταινίας είναι διαθέσιμο στον “κοινωνικό χώρο για την υγεία” κάθε Τρίτη και Τετάρτη, 5-8 μ.μ., με προαιρετική καταβολή αντίτιμου. Τα (όποια) έσοδα διατίθενται για τις ανάγκες του Δικτύου των Ανθρώπων που Ακούνε Φωνές, οι οποίοι έκαναν και τη μετάφραση και επιμέλεια του dvd.