Μήνας: Δεκέμβριος 2013

Υγειονομικές βόμβες και άλλα δαιμόνια: Σκέψεις με την αφορμή της προβολής του ντοκιμαντέρ “Ruins”

Απρίλιος του 2012: Ο τότε υπουργός υγείας Λοβέρδος καταθέτει την περιβόητη υγειονομική διάταξη η οποία προβλέπει, στα πλαίσια του «περιορισμού της διάδοσης λοιμωδών νοσημάτων», τον έλεγχο ομάδων υψηλού κινδύνου (περιλαμβάνοντας σε αυτές τους μετανάστες, τις εκδιδόμενες γυναίκες και τους χρήστες ναρκωτικών). Υπεύθυνο για το σχεδιασμό των επιχειρήσεων ορίζεται το ΚΕΕΛΠΝΟ και η αστυνομία «παρέχει κάθε νόμιμη συνδρομή στις περιπτώσεις απομόνωσης, περιορισμού-καραντίνας, νοσηλείας και θεραπευτικής αγωγής που κρίνεται επιβεβλημένη λόγω κινδύνου της δημόσιας Υγείας, είτε στη μεταφορά, είτε στη φύλαξη κατά τη νοσηλεία». Στα πλαίσια αυτά γίνεται «επιχείρηση-σκούπα», συλλαμβάνονται 31 γυναίκες και οι φωτογραφίες τους δίνονται στη δημοσιότητα μετά από εισαγγελική εντολή. Η κατηγορία που τους αποδίδεται είναι το κακούργημα της «βαριάς σκοπούμενης σωματικής βλάβης». Μεγάλο πανηγύρι θα στηθεί στα μέσα ενημέρωσης τα οποία παρουσιάζουν την όλη κίνηση ως απαραίτητη για την προστασία των ελλήνων αντρών και των οικογενειών τους.

Ακολούθησαν οι εκλογές του Μαΐου και η υπόθεση ξεχάστηκε. Η διάταξη αποσύρθηκε από την επόμενη κυβέρνηση, για να την επαναφέρει σε ισχύ ο τηλεϋπουργός Άδωνις Γεωργιάδης τον Ιούλιο του 2013.

Ίσως επειδή ήταν η στιγμή που χρειαζόταν να σταματήσουν οι λαϊκές αντιδράσεις εκείνης της περιόδου, με σημείο κορύφωσης τη διαδήλωση της 12ης Φλεβάρη. Έπρεπε να διαδοθεί ένα ξεκάθαρο μήνυμα φόβου για να σπάσει η συλλογικοποίηση, να επιστρέψουμε στον ατομικισμό, στην απάθεια, στον κοινωνικό κανιβαλισμό, στον καναπέ και στο τηλεκοντρόλ. Σύσσωμο το σύστημα εξουσίας έπρεπε να κάνει μια μετατόπιση από το κράτος-εγγυητή της κοινωνικής ευημερίας -ρόλο που είχε απολέσει στα μάτια του πλήθους- στο κράτος καταστολής και ασφάλειας, με κύριο μέσο τον διαρκή και συστημικό εκφοβισμό. Εκεί όπου αμφισβητείται ο Νόμος και ανακύπτουν προοπτικές συλλογικής χειραφέτησης, το σύστημα εξουσίας έρχεται να καλύψει το πεδίο με τάξη και ασφάλεια.

Για τη διάχυση του φόβου απαιτείται η εφεύρεση και ο χειρισμός νέων πρακτικών. Αφού δεν κατάφεραν να απομονώσουν κάποιες κοινωνικές ομάδες με την προβολή της εικόνας του Εγκληματία, βρήκαν καινούργιο τρόπο για να το πετύχουν: την «υγειονομική βόμβα». Ο φόβος της ασθένειας λειτουργεί με πολύ πιο υπόγειο τρόπο και η ασάφεια του είναι αυτή που τον κάνει να φαίνεται πιο επικίνδυνος. Αν μπορείς να πάρεις τα (όποια) μέτρα σου για ένα διαρρήκτη τι μπορείς να κάνεις για να μην αρρωστήσεις; Η υγεία μας, η άγνοια και ο συνακόλουθος τρόμος γύρω από αυτήν, η παρουσίασή της ως υπόθεση ειδικών και μόνο, το κράτος ως εγγυητής της ασφάλειας, είναι ορισμένα σημαινόμενα που προκύπτουν μέσα από τις νέες αυτές πρακτικές διαχείρισης. Πρακτικές που αποτελούν χαρακιές στο κοινωνικό σώμα, πρακτικές που διαχωρίζουν και ενοχοποιούν ανθρώπους: γυναίκες, μετανάστες, χρήστες ουσιών, ομοφυλόφιλους. Και ας μη θεωρούμε καθόλου τυχαίο ότι η έννοια του «υγειονομικού κινδύνου» σε σχέση με συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες χρησιμοποιήθηκε και από τους ναζί.

Η καλλιέργεια του φόβου αμβλύνει και τις αντιστάσεις. Κακό πράγμα τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, καλά τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά μπροστά στον κίνδυνο για τη δημόσια υγεία τι να κάνουμε; Και οι κοινωνικές ομάδες τις οποίες αφορά αυτό συνεχώς αυξάνονται. Αρχικά έκλεισαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης τους μετανάστες και τις μετανάστριες, ύστερα τις εκδιδόμενες, τους χρήστες ουσιών, τις οροθετικές και τελικά ό,τι εκφράζει τη διαφορετικότητα. Ο ορισμός της «επικινδυνότητας» παραμένει εσκεμμένα θολός για να εξυπηρετεί αυτόν τον σκοπό. Βλέπουμε ένα ακόμη πείραμα βιοπολιτικής διαχείρισης των κοινωνικών συμπεριφορών. Κάτι αντίστοιχο είχαμε δει και με την επιδημία του Η1Ν1, όταν έγινε μία παγκόσμια εκστρατεία τρομοκράτησης για να πλουτίσουν οι πολυεθνικές που παρήγαγαν το εμβόλιο. Άλλωστε το AIDS έχει από τη δεκαετία του ’80 χρησιμοποιηθεί, με τεράστια επιτυχία, για να στιγματίσει κοινωνικές ομάδες. Από την ενημέρωση του πληθυσμού, γυρνάμε πάλι στη χρήση του ως μπαμπούλα, ως έναν αόρατο φόβο, με στόχο όχι φυσικά τον έλεγχο της εξάπλωσης του αλλά τον ψυχολογικό έλεγχο του πλήθους. Είναι ένας καλός τρόπος εκτροφής του κοινωνικού κανιβαλισμού, για να στραφούμε εναντίον συγκεκριμένων ομάδων που κάποια στιγμή θα επιλέξει το κράτος να στοχοποιήσει.

Ο κοινωνικός εκφασισμός έρχεται, βέβαια, να πατήσει στις στέρεες βάσεις διάρθρωσης της ελληνικής κοινωνίας. Ο πορνοπελάτης απεκδύεται της προσωπικής του ευθύνης και γίνεται ο «οικογενειάρχης» και τα «παιδιά μας». Το θύμα (οι εκδιδόμενες ήταν είτε θύματα trafficking, είτε χρήστριες που το έκαναν για να εξασφαλίσουν τη δόση τους) γίνεται θύτης που απειλεί να καταστρέψει το ιερότερο κύτταρο της ελληνικής κοινωνίας: την οικογένεια. Δεν απειλείται μόνο η υγεία της, αλλά και τα ένοχα μυστικά της. Μπροστά σε αυτή την απειλή αναζητάται η προστασία της με την εδραίωση της πατριαρχίας, τη συντηρητικοποίηση, τον ατομικισμό, την κανονικοποίηση, θυμίζοντας ένα άλλο κυνήγι μαγισσών. Στιγματίζοντας τα «ξένα-μιαρά» σώματα, επιτυγχάνεται ο επαναπροσδιορισμός του «κανονικού» , του «υγιούς», του «ανεκτού». Δεν αρκεί η ενοχοποίηση, χρειάζεται και η διαπόμπευση για τον παραδειγματισμό των υπολοίπων. Το κράτος αφήνει ακόμα και τον προσχηματικό του χαρακτήρα σαν εγγυητής της υγείας του πληθυσμού και με την ωμή καταστολή στρέφεται εναντίον αυτών που το ίδιο έχει αποκλείσει από κάθε έννοια κοινωνικής παροχής, έχοντας πλέον και ως μέσο την φυσική τους εξόντωση.

Και ο ρόλος των υγειονομικών; Το ΚΕΕΛΠΝΟ (με τη δημοσιοποίηση των φωτογραφιών και τη λήψη αίματος χωρίς τη συγκατάθεση του ενδιαφερόμενου) φέρει τεράστιες ευθύνες για την καταπάτηση μίας σειράς ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η κίνηση αυτή ήταν τόσο ακραία, ακόμα και με όρους αστικής δημοκρατίας, που προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις εναντίον της πολιτικής ηγεσίας. Οι υγειονομικοί οφείλουν όχι μόνο να μην συγκατατίθενται σιωπηλά σε τέτοιες πράξεις βίας και ακραίου ρατσισμού από την μεριά του κράτους, αλλά να τις πολεμούν με κάθε μέσον. Η σκιά που άφησε αυτή η απίστευτη ελεεινότητα έκανε τους εξαθλιωμένους τόσο καχύποπτους, ώστε δυσχεραίνεται και η όποια καλοπροαίρετη πρωτοβουλία, όπως π.χ. το μοίρασμα καθαρών συριγγών σε τοξικομανείς.

Κάπου στα ψιλά γράμματα μάθαμε ότι κάποιες από τις κατηγορούμενες αθωώθηκαν, ότι οι περισσότερες δεν ήταν καν οροθετικές. Δεν είχε και σημασία. Έμεινε όμως η εικόνα για άλλη μια φορά κακοποιημένων ατόμων στην οθόνη που αποτελούν δημόσιο κίνδυνο, έμεινε η ιδέα ότι απειλή για την κοινωνία είναι η διαφορετικότητα, ότι από όλες τις απειλές μας προστατεύει το κράτος. Πες, πες κάτι θα μείνει. Την επόμενη φορά που θα επιλέξουν τη διαπόμπευση κάποιου θα μας φανεί πιο φυσιολογικό…

Κοινωνικός χώρος για την υγεία